• Issue #01
  • Issue #02
  • Issue #03
  • Issue #04
  • Issue #05
  • Issue #06
  • Issue #07
  • Issue #08
  • Issue #09
  • Issue #10
10
Contents
editorial
NYOKABI KARIŨKI
On Learning that one of the first Electronic Works was by an African, Halim El-Dabh
MARIMBA ANI
An Aesthetic of Control
JANNIKE BERGH in conversation with HAIDAR EID
Even Ghosts Weep in Gaza
WANELISA XABA
White psychology, Black indecipherability and iThongo
Theme African Psychology
DYLAN VALLEY & BISO MATHA RIALGO
An Epidemic of Loneliness - introduction to the African Psychology theme section of herri #10
KOPANO RATELE in dialogue with ARYAN KAGANOF
Psychology Contra Psychology: In Search of the Most Appropriate Definition of African Psychology
N CHABANI MANGANYI
On Becoming a Psychologist in Apartheid South Africa
THOMAS HYLLAND ERIKSEN
African Psychology: serving as a reminder of human universals which have been lost or forgotten in mainstream Western psychology.
AUGUSTINE NWOYE
From Psychological Humanities to African Psychology: A Review of Sources and Traditions
SAM MATHE
Naming
ZETHU CAKATA
Ubugqirha: healing beyond the Western gaze
KOPANO RATELE
Dethingifying
PUMEZA MATSHIKIZA
A Psychological Explanation of Myself
SYLVIA VOLLENHOVEN
The Elephants in the Room
GWEN ANSELL
A New African String Theory: The Art of Being Yourself and Being with Others
ISMAHAN SOUKEYNA DIOP
Exploring Afro-centric approaches to mental healthcare
KOPANO RATELE
Four (African) Psychologies
LOU-MARIE KRUGER
Hunger
FIKILE-NTSIKELELO MOYA
"We are a wounded people."
CHARLA SMITH
Die “kywies” by die deur
KOPANO RATELE
Estrangement
MWELELA CELE
Sisi Khosi Xaba and the translation of Frantz Fanon's The Wretched of the Earth into isiZulu
HUGO KA CANHAM
Leaving psychology to look for shades and complexity in despair
MALAIKA MAHLATSI
When Black academics leave historically White institutions
PAUL KHAHLISO
AGAINST COLONIAL PSYCHOLOGY
KOPANO RATELE
The interior life of Mtutu: Psychological fact or fiction?
MTUTUZELI MATSHOBA
Call Me Not a Man
WILFRED BARETT DAMON
James Joyce En Ek
ASHRAF KAGEE
Three friends in Gaza: We grieve, we mourn, we condemn, we deplore, we march, we demonstrate, we attend seminars and webinars, we wave flags, we wear keffiyas, we show off our t-shirts, but still the killing continues.
KOPANO RATELE AND SOPHIA SANAN
African Art, Black Subjectivity, and African Psychology: Refusing Racialised Structures of Aesthetic or Identity Theories
galleri
DATHINI MZAYIYA
Musidrawology as Methodology
STEVEN J. FOWLER
Dathini Mzayiya – the sound of the mark as it comes into being.
NONCEDO GXEKWA
Musidrawology as Portraits of the Artist Dathini Mzayiya & his Art
NONCEDO GXEKWA & NADINE CLOETE
Musidrawology as Methodology: a work of art by Dathini Mzayiya
NJABULO PHUNGULA
Like Knotted Strings
SPACE AFRIKA
oh baby
STRAND COMMUNITY ART PROJECT
Hands of the Future
DENIS-CONSTANT MARTIN
The Blue Notes: Searching for Form and Freedom
DESMOND PAINTER
'with all the ambivalence of a car in the city...'
KOPANO RATELE
Ngoana Salemone/Mother
SOPHIA OLIVIA SANAN
Art as commodity, art as philosophy, art as world-making: notes from a conversation with Kopano Ratele on African Art, Black Subjectivity and African Psychology
ROBIN TOMENS
"Why don't you do something right and make a mistake?"
SIMON TAYLOR
On The Ontological Status of the Image
borborygmus
NAPO MASHEANE
Manifesto ea mokha oa makomonisi
MAKHOSAZANA XABA
Curious and Willing: Ngazibuza Ngaziphendula, Ngahumusha Kwahumusheka
RICHARD PITHOUSE
The Wretched of the Earth becomes Izimpabanga Zomhlaba
FRANTZ FANON/ MAKHOSAZANA XABA
The Wretched of the Earth - Conclusion
EUGENE SKEEF
Yighube!
VUYOKAZI NGEMNTU
Amahubo
MBE MBHELE
Who cares about Mandisi Dyantyis Anyway?
KARABO KGOLENG
Women and Water
BONGANI TAU
Notes on Spirit Capital
ADDAMMS MUTUTA
Conflict Cultures and the New South Africa
ADAM KEITH
A Conversation with Debby Friday
DICK EL DEMASIADO
Some Notes on Cumbia and Dub
MULTIPLE AUTHORS
Thinking decolonially towards music’s institution: A post-conference reflection
frictions
AAKRITI KUNTAL
Still
FORTUNATE JWARA
In between wor(l)ds
KHADIJA TRACEY HEEGER
A Love Letter
SHAFINAAZ HASSIM
Take your freedom and run
MPHUTLANE WA BOFELO
10 New Poems
KHULILE NXUMALO
Two Poems For
HENNING PIETERSE
Translating Van den vos Reynaerde (Of Reynaert the Fox) into Afrikaans
OSWALD KUCHERERA
Words to Treasure
MTUTUZELI MATSHOBA
To kill a man's pride
KELWYN SOLE
Political Fiction, Representation and the Canon: The Case of Mtutuzeli Matshoba
SABATA-MPHO MOKAE
Maboko a ga Alexander Pushkin 1799 - 1837
NAÒMI MORGAN
Why translate Godot into Afrikaans?
TENZIN TSUNDUE
Three Poems
claque
DILIP M. MENON
Hugo ka Canham’s Riotous Deathscapes
BARBARA ROUSSEAUX
Undoing Fascism: Notes on Milisuthando
WAMUWI MBAO
Ngũgĩ wa Thiong’o: Reclaiming the Territory of the Mind
SISCA JULIUS
Ausi Told Me: My Cape Herstoriography
SERGIO HENRY BEN
Read. Write. Relevance. A review of Herman Lategan's Hoerkind.
MARIO PISSARRA
the Imagined New is a Work in Progress
MPHUTHUMI NTABENI
The city is mine by Niq Mhlongo: A review
KARABO KGOLENG
The Comrade’s Wife by Barbara Boswell
DOMINIC DAULA
Pain, Loss, and Reconciliation in Music and Society
KNEO MOKGOPA
Normal Bandits: Mix Tape Memories by Anders Høg Hansen
ADDAMMS MUTUTA
‘Southern Cinema Aesthetics’: broadly imagined in multiple frames
RUTH MARGALIT
Writing the Nakba in Hebrew
LESEGO RAMPOLOKENG
Coming to Johnson
ekaya
KOPANO RATELE
From "Wilcocks" to "Krotoa": The Name Changing Ceremony
ARYAN KAGANOF
The herriverse: Introducing a new kind of Research Method, one that is Structural or even Meta- insofar as it exists in the Reader’s Navigation of the Curated Space and the Possible Contingent Connections as much as in the Objects being Curated; an Epistemic Construction therefore, that is obliquely but absolutely determined by Ontologically Unpredictable Exchanges.
MARTIJN PANTLIN
Introducing herri Search
off the record
UHURU PHALAFALA
Keorapetse Kgositsile & The Black Arts Movement Book Launch, Book Lounge, Cape Town Wednesday 24 April 2024.
PALESA MOKWENA
Lefifi Tladi - "invisible caring" or, seeing and being seen through a spiritual lens
CHRISTOPHER BALLANTINE
Edmund "Ntemi” Piliso Jazzing Through Defeat And Triumph: An Interview
DENIS-CONSTANT MARTIN
CHRIS McGREGOR (1936-1990): Searching for Form and Freedom
SHAUN JOHANNES
In Memoriam Clement Benny
VEIT ERLMANN
"Singing Brings Joy To The Distressed" The Social History Of Zulu Migrant Workers' Choral Competitions
SAM MATHE
Stimela Sase Zola
MARKO PHIRI
Majaivana's Odyssey
EZEKIEL MPHAHLELE
The Non-European Character in South African English Fiction
BASIAMI “CYNTHIA” WAGAFA
Hyper-Literary Fiction: The (meta)Poetics Of Digital Fragmentation – an interview with August Highland
feedback
DIANA FERRUS
Thursday 20 February, 2020
LWAZI LUSHABA
Saturday 4 April 2020
NJABULO NDEBELE
Sunday 5 December 2021
BEN WATSON
6 June 2023 20:50
FACEBOOK FEEDBACK
Facebook
herri_gram FEEDBACK
Instagram
the selektah
LERATO “Lavas” MLAMBO
Real human person – a mix by Lavas
SIEMON ALLEN & CHRIS ALBERTYN
Celebrating the genius of Ntemi Edmund Piliso: A mix-tape of twenty five tunes recorded on 78rpm shellac in 25 years – 1953 to 1968
ALEKSANDAR JEVTIĆ
Stone Unturned 18: The Static Cargo of Stars
PhD
WARRICK SWINNEY
Stick Fighting against extinction: end beginnings and other dada nihilismus polemics
hotlynx
HOTLYNX
hotlynx
shopping
SHOPPING
Order Online | Pay Online |
contributors
the back page
ELMI MULLER
Fugitive reflections on pain, death, and surgery
DICK TUINDER
Rob Schröder (13 November 1950 - 6 July 2024)
© 2024
Archive About Contact Centre for Critical and Creative Thought
    • Issue #01
    • Issue #02
    • Issue #03
    • Issue #04
    • Issue #05
    • Issue #06
    • Issue #07
    • Issue #08
    • Issue #09
    • Issue #10
    #10
  • frictions

HENNING PIETERSE

Translating Van den vos Reynaerde (Of Reynaert the Fox) into Afrikaans

Introduction

Why would anyone translate a 13th century Middle Dutch beast epic into contemporary, rhyming Afrikaans? The answer is quite simple: Van den vos Reynaerde, completed around 1260 by “Willem”, an author about whom very little is known (he could likely have been a Flemish monk or “taalman” [language practitioner]), has, over decades, constantly been voted as one of the top three Dutch texts of the past thousand years, even as one of the best Medieval texts ever, and it is not difficult to see why: the text, with its roots in Aesopian fables and Old French beast epics, is a timeless satire on the folly of humankind (especially the clergy and powerful people/royalty) and anthropomorphical animals, with the royal courts  – of medieval France and Flanders, as well as, by implication, contemporary bastions of power – as its main target. More than 2500 scientific articles and books have been published on the text.

The fox, Reinaard, outwits all his enemies (as in our local Jakkals-en-Wolfstories and Nama folktales) and mercilessly lays bare human and animal weaknesses, especially along the lines of the Seven Deadly Sins (the Seven Virtues do not figure that much in the text). Reinaard can be viewed as the “perfect anti-hero”: he takes sadistic pleasure in the suffering he inflicts upon others (human and animal), but he also points out various forms of corruption in court, church and society, while caring for his own family.

The text consists of 3469 coupled rhyming lines and was preserved, wholly or partially, in at least five manuscripts, of which the Comburgsche and Dyckse Handschriften are the most complete versions.

For informed views on the context and background of the text, Medieval symbolism, naming, satire and parody of the courtly society and lessons for our own time, the reader is referred to Prof Heinrich Ohlhoff’s Introduction to the translation, Reinaard die vos (Pieterse 2023).

The story in a nutshell

After an introduction in which Willem explains his reasons for writing the text, the focus shifts to the lion king, Nobel, who summons all his subjects to court to observe his “great deeds”. All the animals arrive at the court, except Reinaard. He has inflicted harm and shame on many animals and dare not show his face at the royal palace. Animals like the wolf (Ystergryns – Isengrijn), a French dog, Courtois, and the cock, Canticleer, lay serious charges against Reinaard, ranging from sodomy, rape and theft to murder, and the king orders Bruin the bear (Bruun) to haul Reinaard before the court. Reinaard dupes the bear into believing that there is a plethora of honey in a split oak, convinces him to put his head into the oak, and captures the bear. The townsfolk see the trapped bear and they nearly kill him. Bruin manages to flee, tells his sad tale to the king and the latter sends Tibeert the cat to order Reinaard to court. Tibeert is also duped by Reinaard, who tells him that the local priest’s house is full of mice. Tibeert enters the house, gets caught in a noose and is also nearly killed. Eventually, the king sends Grimbeert  (the dassie, Reinaard’s brother’s son) to beseech Reinaard to face his accusers at court. Under threat of the summary execution of his whole family, Reinaard agrees to accompany Grimbeert to the royal court, and on the way he confesses his multiple sins.

At the court, Reinaard is found guilty of all the charges levelled against him, and is sentenced to death. Again he confesses his sins and, just before he is hanged, he tells of an elaborate, fabricated plot (ostensibly hatched by his father) against king Nobel. He also tells of a fabulous treasure that his father had supposedly found and used as military pay for his army. Immediately, the king and his wife are very interested in the “plot” and, especially, the “treasure”. The queen pleads for Reinaard’s life; he is freed and his enemies (Ystergryns and Bruin) are bound in chains. When the king asks him to accompany him to the “treasure”, Reinaard says that he has been excommunicated and that nobody may be seen in his company. He vows to undertake a pilgrimage to Rome to ask absolution from the Pope, and from there to travel to the Holy Land. Having been freed, he travels back to his family, accompanied by the ram Belien and the hare Koewaard (Coward). Back in his “castle” (hole), Reinaard kills Koewaard, who is promptly devoured by the fox family, after which they escape to a wilderness. Koewaard’s head, hidden in a satchel, is given to Belien as a “letter to the king”. When the king sees the “letter”, he is once again outraged and realises that he has been “outfoxed” again. He promises Belien to Ystergryns and Bruin as bounty and that they may hunt Reinaard and his family until Doomsday. Relative peace – even though framed in the power context of liege and vassal – is thus once more restored among the animals and their king.

One excerpt from the translation

Between 2020 and 2023 I translated and rhymed the text into Afrikaans. Rhyme and meter proved to be the most difficult parts of the excercise and I had to be content with tweaking enjambment and using half-rhymes in many instances.

In terms of Lawrence Venuti’s (2008) categories of “foreignization” and “domestication”, I kept the sphere of the text in the “courtly” 13th century, i.e. I “sent the (Afrikaans) reader overseas”.  This explains the use of “heer”, “dame” (“sir” and “lady”) and “u” to correlate with the courtly context. “Jy” (du) is only used when Reinaard insults his enemies. In contrast, the Afrikaans poet Eitemal (W. du P. Erlank) “domesticated” the text in 1981, placing it in the old Western Transvaal and using local names and colloquialisms. O.J.E. Burm and H.J.J.M. van der Merwe published an annotated text edition of Reinaard in Afrikaans, but not a translation (1973).

The excerpt below concerns Bruin’s fateful encounter with Reinaard.

466
Toe het die koning vir sy raadgewers gesê
dat hulle almal met hom moes bespreek
hoe hulle op die geskikste manier hul kon wreek
op hierdie ernstige oortreding.
470
Toe was hulle almal van mening
soos wat hulle die koning ingelig
het dat hy vervolgens Reinaard sou verplig
om dadelik na die hof te kom,
sonder dat enige voorwendsel hom
475
sou laat versuim om na die hofsitting te kom,
en dat dit aan Bruin opgedra sou word om
belas te wees met hierdie opdrag.
Hiertoe het die koning besluit op een slag
sodat hy soos volg vir Bruin gesê het:
480
“Voor hierdie regsitting beveel ek net
dat u hierdie opdrag moet verrig.
Ook versoek ek u dat u versigtig
moet wees, op u hoede vir verraad.
Hy is boosaardig en wreed, Reinaard:
485
Hy sal u deurentyd vlei en belieg;
as hy kan, sal hy u bedrieg
met leuenagtige en vriendelike woorde; voor God,
as hy kan, sal hy u bedot.”
“Heer,” het Bruin gesê, “laat staan u sedepreek!
490
Mag God Hom op my wreek
as Reinaard my so sal hoon
dat ek hom nie ingelyke munt sal beloon
nie dat hy, wat dit betref, aan die kortste end trek.
Moet u dus nie verder bekommer nie oor my nek.”
495
Nou neem hy afskeid, maar hy gaan ’n plek bereik
waar dit baie sleg vir hom sal lyk.
Nou is Bruin goed op pad
en het dit ondenkbaar geag in sy hart
en dit het vir hom oordrewe gelyk
500
dat iemand so boos sou ontluik
en dat Reinaard sy naam so sou beklad.
Deur ’n woud se kronkelpad
het hy in struikgewas uitgestap gekom
waar Reinaard gewoonlik al sy krom
505
en talryke paaie gemaak het,
telkens wanneer hy die bos verlaat het
en op die daaglikse jag uit was.
Digby hierdie grammadoelas
was ’n taamlike hoë en lang
510
berg, Bruin moes nou sy gang
oor die middel daarvan maak,
om dit tot by Maupertuis[1]512 Maupertuis, Maupertuus, Manpertus: Reinaard se sterkste vesting/kasteel (gat/hool). Die naam beteken, soos sy ander kasteel, Malcrois, “slegte gat/hool” en ook “hekke van die hel”. te maak.
Reinaard het so baie kastele gehad,
maar dit was die Maupertuis-kasteel wat
515
die beste van sy burge was;
daar het hy sy intrek geneem as
hy in angs en nood gevange was.
Nou het Bruin die beer gestap teen ’n pas
totdat hy by Maupertuis arriveer,
520
waar hy die poort gewaar het waardeur
Reinaard gewoond was om te vertrek.
Toe het hy voor die verdedigingswerk
op sy stert gaan sit, naby die huis,
en gesê: “Reinaard, is u tuis?
525
Ek’s die koning se bode, Bruin, die beer.
Die koning het by sy gode gesweer:[2]526 Die koning het by sy gode gesweer: Daar word m.a.w. geïmpliseer die koning is ’n afgodsdienaar, hy sweer nie by God nie.
As u nie nou na die hofsitting kom
en as ek u nie saambring om
u aan ’n geregtelike uitspraak oor te gee nie
530
en in die vervolg in vrede te lewe nie,
sal hy u op die wiel laat breek.
Reinaard, doen wat ek u smeek
en gaan na die hof toe saam met my.
Dít als het Reinaard gehoor waar hy
535
rustig voor sy kasteelpoort lê,
waar hy dikwels gewoond was om te lê
vanweë die hitte van die son.
Aan Bruin se inleidende woorde kon
Reinaard hom dadelik herken;
540
hy het hom verder teruggetrek en
tot onder in die donkerste deel van sy lêplek.
Hy’t sy gedagtes in verskillende rigtings laat trek
hoe hy so ’n plan kon beraam
waarmee hy Bruin, die gulsigaard van faam,
545
eens en vir altyd kon fop en verdoem,
en self met eer daarvan af kon kom.
Toe het Reinaard ná ’n lang ruk gesê:
“Vir u goeie raad moet u dank hê,
heer Bruin, beste kameraad, u is wys.
550
Hy’t u ’n slegte diens bewys
wat u aangeraai het om dié tog wat erg
is en die oorsteek van hierdie lang berg
met groot moeite te probeer.
Ek sou hof toe gegaan het sonder meer,
555
al het u my nie daarvan laat weet
nie, maar my maag is so dikgevreet
en op so ’n oordadige wyse
met vreemde nuwe spyse;
ek vrees ek sal nie kan gaan nie.
560
Ek kan nie sit of bly staan nie,
ek is so uitermate sat.”
“Reinaard, wat het jy geëet? Wat?”
“Heer Bruin, ek het bedorwe kos geëet.
’n Arm man het dit nie breed
565
nie; dit kan u maar alte duidelik by my waarneem:
Ons arm mense, ons moet maar inneem
wat ons slegs eet omdat ons niks beters had
nie. Ek het ’n baie groot voorraad
van lekker, vars heuningkoek,
570
dít moet ek noodgedwonge soek
en eet, as niks anders my geluk
nie; het ek dit egter ingesluk,
gaan ek daarvan maagpyn en ongemak hê.”
Bruin het dit gehoor en gesê:
575
“Help my, liewe Reinaard, vos,
gee u so min om vir heuningkos?
Heuning is ’n lekker spys
wat ek bo alle geregte aanprys
en wat ek bo alle geregte bemin.
580
Reinaard, help my dat ek daarvan kan inwin.
Edele Reinaard, beste Neef,[3]581 neef/oom: Die aanspreekvorme word as “lieflingsnaampies” (“terms of endearment”) gebruik en nie as verwantskapsterme nie, behalwe in die geval van Grimbeert die das, wat Reinaard se broerskind was.
so lank as wat ek sal leef
sal ek u daarvoor bemin.
Reinaard, help my dat ek daarvan inwin.”
585
“Dit inwin, Bruin? U hou u verspot.”
“Dit doen ek nie, Reinaard, ek sou bedot
wees as ek met u die gek sou skeer; nee, beslis nie.”
“Bruin, sou u nie lus wees vir ’n ietsie nie?
As u graag heuning wil eet,
590
op u woord, laat my weet;
as u ’n bietjie wil hê, sou ek u laat eet tot u versadig is.
Ek sal vir u so veel bring van hierdie dis,
u sou dit nie kon eet nie, al was u tien,
as ek sou dink dat ek daardeur u vriendskap sou verdien.”
595
“Tien van ons? Hoe kan dit wees?
Reinaard, u moet daaroor stil wees
en wees daarvan seker en bewus:
As ek al die heuning gehad het wat daar nou is
tussen hier en Portugal,
600
sou ek dit opgeëet het in een maal.
Reinaard het gesê: “Bruin, wat praat u?
’n Dorpenaar, Lamfroit, woon hier naby;
hy het soveel heuning, werklikwaar,
u sou dit nie kon eet nie in sewe jaar;
605
dit sou ek tot u beskikking stel,
heer Bruin, as u my as vriend kon tel en
vir my pleit by die hof.”
Toe het Bruin gekom met ’n plegtige belofte
en Reinaard ernstig verseker dat,
610
as hy hom vol heuning sou stop tot hy sat
was (waaraan Bruin skaars sy mond sal toelaat),
hy bereid sou wees om ’n getroue vriend en maat
onder alle omstandighede te wees.
Hieroor het Reinaard, die booswig, hom hees
615
gelag en gesê: “Bruin, vermaarde
stryder, mag God gee dat daar
vir my net so ’n gelukkie sal wees
soos wat al hierdie heuning vir u sal wees
al sou sewe wynmate daarvan in u skoot val.”
620
Hierdie woorde het Bruin geval,
dit was vir hom uiters aangenaam;
hy’t gelag dat hy nie meer kon nie, onbeskaamd.
Toe het Reinaard gedink terwyl hy daar staan:
“Bruin, as my onderneming geluk slaan,
625
meen ek om u vandag nog daar toe te laat
waar u sal lag, maar in ’n mindere maat!”
Ná hierdie oorpeinsing het Reinaard uitgekom
en besonder hard gesê vir hom:
“Liewe oom Bruin, vriend, welkom!
630
Sake staan so: As u voordeel wil bekom,
dan moet ons nie langer hier staan
nie. Volg my, ek sal nou vooruitgaan;
ons gaan op hierdie krom pad vort.
U sal vandag nog baie sat word,
635
as dit verloop soos wat ek begeer;
u sal vandag nog ongetwyfeld meer
kry as wat u kan verdra.”
Reinaard het bedoel: kwaai slae;
dít was wat hy vir hom beplan!
640
Die rampsalige Bruin het nie verstaan
waarop Reinaard nou sinspeel
deur hom heuning te leer steel
nie, en dit sou hom baie suur bekom.
Al geselsende het Reinaard so aangestap gekom
645
saam met Bruin, sy vertroueling,
tot by Lamfroit se woning.
Wil u hoor van Lamfroit se geskiedenis?
Hy was, as wat hulle my vertel het, waar is,
’n timmerman van goeie reputasie,
650
en het in sy agterplasie
’n eik uit die woud saamgebring
wat hy in twee wou kloof en oopdwing,
en het twee wîe daarin geslaan,
soos dit timmerlui nog gewoonlik te doen staan.
655
Die eik was baie wyd gesplyt;
daaroor was Reinaard uiters verblyd.
Hy het vir Bruin gesê en gelag:
“Kyk hier waarna u so baie smag,
maar wees baie versigtig, Oom:
660
In hierdie einste boom
is daar heuning, buitengewoon veel;
probeer of u daarvan in u keel
en in u maag kan laat beland.
Beheers uself nogtans, want:
665
Al lyk die heuningkoeke vir u smaak doenlik,
eet dit matig en fatsoenlik
sodat u uself nie ongelukkig maak
nie. Ek sou onteer wees en tot skande gemaak,
beste Oom, as iets ernstigs u sou oorkom.”
670
“Reinaard, moenie bekommerd wees daarom
nie. Dink u dat ek onverstandig is?
Matigheid is by alle ondernemings goed, gewis.”
“U praat die waarheid,” het Reinaard gesê,
“hoekom sal ek dan ook daaroor kommernis hê?
675
Gaan daarnatoe, en kruip daarin.”
Reinaard het gedink oor sý gewin;
en Bruin het hom so laat fop
dat hy ore en al sy hele kop
en sy twee voorpote ingesteek kon kry.
680
En Reinaard het hom ingespan sodat hy
albei die wîe gewikkel het uit die eik.
Bruin, wat eers so kon spog en pryk,
het gevange gebly in die boom.
Nou het hierdie neef sy oom
685
in so ’n benarde toestand gebring
dat hy nóg met lis, nóg met inspanning
op geen enkele manier kon loskom uit die sop
nie, en vasgevang is aan die kop.
Wat raai u Bruin aan om te doen?
690
Dat hy sterk is, kordaat en koen,
bied hom hoegenaamd geen hoop
nie. Hy kon sien hy’s ingeloop.
Hy het beginne brul en huil.
Hy was so vasgeklem aan sy muil[4]694 muil: (digt.): Bek van ’n groot (verskeurende) dier.
695
en aan sy voorpote geknel;
hoe hy hom ook al ingespan het, alles was hel:
Hy sal nimmermeer loskom, het hy gewaan.
Reinaard het op ’n afstand gestaan
en Lamfroit gesien aankom in vaart
700
met ’n skerp kapbyl en ’n hellebaard[5]700 hellebaard: Middeleeuse lang kap- en steekwapen.
wat hy op sy skouer gedra het.
Hier kan u hoor hoe Reinaard
sy oom gaan bespot en terg:
“Oom Bruin, val maar lekker weg!
705
Hier kom Lamfroit en hy sal vir u inskink:[6]705 Hier kom Lamfroit en hy sal vir u inskink: Die skink en drink van drank is telkens sarkastiese verwysings na die toedien of ervaring van pyn/fisiese mishandeling, vgl. ook rr. 1955, 2173–2178 en 2801. Die maak van sous (r. 1216) behoort ook tot hierdie metafore t.o.v. “spesiale behandeling” (Bouwman & Besamusca 2009: 84).
As u geëet het, moet u tog drink!”
Ná hierdie woorde het Reinaard weer
na sy kasteel teruggekeer
sonder afskeid, en op dié oomblik
710
het Lamfroit die beer raakgesien, in sy skik
toe hy merk dat hy gevang is.
Aksie is wat nou van belang is:
Hy het haastig na ’n plek weggespring
waar mense was wat hulp kon bring,
715
waar die naaste dorp gelê het,
en waar hy aan almal gesê het
dat daar ’n beer gevange staan.
Toe’t ’n gewapende skare hom agternagegaan.
In die dorp het man nog vrou agtergebly,
720
want om die beer se lewensdraad te sny
was almal wat kon loop, in beweging.
Die een het ’n besem saamgebring,
die ander ’n dorsvleël,[7]723 dorsvleël: Slaanding om (graan) mee te dors. ’n ander het ’n hark gaan haal,
nog ’n ander hardloop nader met ’n folterpaal,
725
soos wat hulle gekom het van hulle werk.
Selfs die priester van die kerk[8]726 e.v. priester: Burm & Van der Merwe (1973) gebruik pastoor en priester afwisselend vir pape. Volgens Middeleeuse kerkgebruik moes die priester selibaat wees; sy vrou en kinders (wat later ter sprake kom) druis dus in teen destydse norme.
het ’n kruisstaf saamgebring,
wat die koster hom gegee het teen sy sin.
Die koster het ’n kerkbanier gedra
730
om mee te steek en harde slae
te gee. Die priestersvrou, madame Joulok,[9]731 Joulok-iu locke (“jou lok ek”).
het aangehardloop gekom met haar spinstok,[10]732 spinstok/spinrok: Stok op ’n spinnewiel waaromheen die wol of vlas wat gespin moet word, gedraai is om te verhoed dat dit tydens die spinproses knoop.
met daaromheen gedraai vlas of wol.
As eerste het Lamfroit aangehol
735
met ’n vlymskerp byl gekom.
Al was daar min gemak vir hom,
het Bruin groter teenspoed gevrees
en alles op die spel geplaas om vry te wees.
Toe hy die rumoer hoor wat hom kwel,
740
het hy opgespring sodat al die vel
van sy gesig afskeur.
Alhoewel Bruin sy kop uit kon beur
met groot moeite en baie lyding,
het hy nogtans ’n oor en beide
745
sy kosbare wange agtergelaat.
(Nooit was so ’n afgryslike dier ’n skeppingsdaad
van God nie!) Hoe kon hy slegter daaraan toe wees?
Al het hy sy kop uitgetrek, arme bees,
voordat hy sy voete kon uitkry,
750
het al sy naels daarbinne gebly
en sy twee handvelle, albei.
Só het hy hom met pyn daaruit bevry.
Hoe kon hy hoegenaamd meer onteer
wees? Sy voete was so seer
755
dat hy dit nie kon verduur om te loop
nie; die bloed het oor sy oë geloop
sodat hy nie behoorlik kon onderskei nie.
Hy het nie gedurf vlug of bly nie.
Hy het suidwaarts onder die son
760
Lamfroit aangehardloop sien kom;
gevolg deur die priester, daardie heer,
hy’t aangehardloop gekom sonder meer;
gevolg deur die koster met die kerkbanier;
ná hom al die gemeentelede hier,
765
die ou mense saam met elke jongeling.
Daarna het daar, op haar kierie aangehink,
menige ou wyf gekom wat
skaars ’n enkele tand oorhad.
Hy wat wil, pasop hiervoor:
770
Het jy skade gely of baie verloor,
of ervaar jy groot teëspoed,
dan soek almal meteens jou bloed.
Dít het arme Bruin maar alte duidelik besef:
Menigeen het hom bedreig wat sy vel betref,
775
wat andersins daaroor sou geswyg het
as Bruin kon doen waarheen hy ook al geneig het.
Dit was langs ’n breë rivier
dat Bruin, die rampsaligste dier,
deur baie dorpenaars omsluit
780
is. Toe was daar weinig gepleit;
groot ongemak het vir hom aangebreek;
die een het hom geslaan, die ander gesteek;
nog een het geslaan, ’n ander het weer met goed gegooi –
die grootste wreedaard was Lamfroit.
785
Een, Lottram Langvoet was sy naam,
bring ’n stok met ’n koeihoring daaraan saam
en steek hom gedurig na die oog;
madame VuilMartha[11]788 VuilMartha-Vulmaerte: ’n Diensmeisie of prostituut. kook vir hom skerp loog
soos sy hom donder met ’n pook.[12] 788–789 ’n Alternatiewe vertaling is: madame VuilMartha het vir hom skerp loog/met ’n stok gekook, hy’t hom bepis van die pook.
790
Abelkwak[13]790 Abelkwak: “Welsprekende”, “Gladdebek(kie)”. en madame Bave[14]790 Bave: “Kwylster”, ’n dorpsvrou, ook ’n moontlike verwysing na Sint Bave, ’n heilige na wie die Sinte Baafs-katedraal in Gent vernoem is. ook
het platgelê, hulle albei,
soos hulle om een van sy balle baklei.
Loodmoer-met-die-lange-neus
het ’n bal van lood gedra aan ’n pees[15]794 pees: Saamgevlegte tou.
795
en het dit in die rondte geswaai;
Loedolf-met-die-krom-vingers het hom taai
in alle aspekte onderskei,
want van die hoogste afkoms was hy,[16]798 e.v. Hier spot Willem met die hoofse stambome wat dikwels in ridderromans aangetref word. Die fisiese gebreke wat in die mansname voorkom, dui heel waarskynlik op die gevolge van ondertrouery en die vrouename het seksuele konnotasies.
met die uitsondering van Lamfroit alleen
800
(Klein-Hugo-met-die-kromme-been
was sy vader, dis bekend aan almal;
en is gebore in Absdale[17]802 Die Middelnederlandse abscale is heel waarskynlik ’n verskrywing vir “Absdale”, ’n dorp by Hulst in Seeus-Vlaandere.
hy wat die seun van madame Ográág was,[18]803 Ográág-ogerne (“o graag!”).
vanmelewe met die sorg van slap kerse belas.)[19]804 In ooreenstemming met die seksuele konnotasies in “madame Ográág” se naam, kan lanternen vertaal word as “kerse” wat dan “orentgebring” word deur die dame.
805
Nog menige man en menige vrou,
meer as wat ek hier kan opnoem nou,
het hom lelik gemoor,
en hy het baie bloed verloor.
Bruin het al die paaiemente suur bekom
810
soos wat elkeen dit van alle kante gegee het vir hom.
Die priester het die swaar kruisstaf
onophoudelik laat neerkom, slag op slag,
en die koster met die vaan het hom hewig te lyf gegaan.
815
Tegelykertyd het Lamfroit daar aangekom
met ’n skerp byl en hy het hom
tussen die nek en kop geslaan
sodat Bruin baie bedwelm gestaan
en hy agteruitgesteier het van die slag
820
tussen die rivier en die haag
tot in die middel van menige ou wyf,
en van hulle het hy vyf
tot in die rivier geswiep,
waar die stroom breed was en baie diep.
825
Die priester se vrou was een van hul;
daarom was die priester se vreugde skielik nul.
Toe hy sy vrou so in die stroom sien,
kon dit sy sin nie langer dien
om Bruin te steek of te slaan nie.
830
Hy’t geskreeu: “Kyk, waardige parogiane,
daar dryf madame Joulok
met beide spinspil en spinstok.
Nou soontoe, wie haar kan onderskraag!
Ek gee vir hom vir ’n jaar en ’n dag
835
volledige kwytskelding en aflaat[20]835 volledige kwytskelding en aflaat: Vgl.die Inleiding oor die bespotting van die aflaatstelsel; ook r. 1273 waar madame Joulok soortgelyke woorde uiter en r. 2909 waar Reinaard Hersind (Ystergryns se vrou) belowe dat sy in elke belangrike aflaat sal deel.
van elke liewe sondige daad.”
Die klomp dorpenaars, man sowel as vrou,
het die arme drommel Bruin nou
daar laat lê as doodgeslaan,
840
en het waar die priester sê, gegaan,
met toue en hake na waar sy is.
Terwyl hulle die spartelende vrou uitvis,
het Bruin in die rivier geduik,
vinnig weggeswem en almal gefnuik.
Geraadpleegde bronne

Bouwman, A. & Besamusca, B. (reds.). 2009. Of Reynaert the Fox. Text and Facing Translation of the Middle Dutch Beast Epic Van den vos reynaerde. Vertaal deur Thea Summerfield en geredigeer met ’n inleiding, notas en glossarium. Amsterdam: Amsterdam University Press.

Burm, O.J. E. & Van der Merwe, H.J.J.M. 1973/1978. Van den vos Reynaerde. Uitgegee na die Comburgsche Handskrif. Van ’n inleiding, aantekeninge en ’n glossarium voorsien. Pretoria: Van Schaik. Tweede uitgawe.

Eitemal. 1981. Reinaard, die jakkals: ’n Afrikaanse diere-epos. Johannesburg & Kaapstad: Perskor.

Pieterse, H.J. 2023. Reinaard die vos. ’n Vrye vertaling van Van den vos Reynaerde. Vertaal en berym deur H.J. Pieterse. Pretoria: Protea Boekhuis.

Venuti, L. 2008. The Translator’s Invisibility: A History of Translation. Abingdon, Oxon: Routledge. Tweede uitgawe.

Notes
1. ↑ 512 Maupertuis, Maupertuus, Manpertus: Reinaard se sterkste vesting/kasteel (gat/hool). Die naam beteken, soos sy ander kasteel, Malcrois, “slegte gat/hool” en ook “hekke van die hel”.
2. ↑ 526 Die koning het by sy gode gesweer: Daar word m.a.w. geïmpliseer die koning is ’n afgodsdienaar, hy sweer nie by God nie.
3. ↑ 581 neef/oom: Die aanspreekvorme word as “lieflingsnaampies” (“terms of endearment”) gebruik en nie as verwantskapsterme nie, behalwe in die geval van Grimbeert die das, wat Reinaard se broerskind was.
4. ↑ 694 muil: (digt.): Bek van ’n groot (verskeurende) dier.
5. ↑ 700 hellebaard: Middeleeuse lang kap- en steekwapen.
6. ↑ 705 Hier kom Lamfroit en hy sal vir u inskink: Die skink en drink van drank is telkens sarkastiese verwysings na die toedien of ervaring van pyn/fisiese mishandeling, vgl. ook rr. 1955, 2173–2178 en 2801. Die maak van sous (r. 1216) behoort ook tot hierdie metafore t.o.v. “spesiale behandeling” (Bouwman & Besamusca 2009: 84).
7. ↑ 723 dorsvleël: Slaanding om (graan) mee te dors.
8. ↑ 726 e.v. priester: Burm & Van der Merwe (1973) gebruik pastoor en priester afwisselend vir pape. Volgens Middeleeuse kerkgebruik moes die priester selibaat wees; sy vrou en kinders (wat later ter sprake kom) druis dus in teen destydse norme.
9. ↑ 731 Joulok-iu locke (“jou lok ek”).
10. ↑ 732 spinstok/spinrok: Stok op ’n spinnewiel waaromheen die wol of vlas wat gespin moet word, gedraai is om te verhoed dat dit tydens die spinproses knoop.
11. ↑ 788 VuilMartha-Vulmaerte: ’n Diensmeisie of prostituut.
12. ↑ 788–789 ’n Alternatiewe vertaling is: madame VuilMartha het vir hom skerp loog/met ’n stok gekook, hy’t hom bepis van die pook.
13. ↑ 790 Abelkwak: “Welsprekende”, “Gladdebek(kie)”.
14. ↑ 790 Bave: “Kwylster”, ’n dorpsvrou, ook ’n moontlike verwysing na Sint Bave, ’n heilige na wie die Sinte Baafs-katedraal in Gent vernoem is.
15. ↑ 794 pees: Saamgevlegte tou.
16. ↑ 798 e.v. Hier spot Willem met die hoofse stambome wat dikwels in ridderromans aangetref word. Die fisiese gebreke wat in die mansname voorkom, dui heel waarskynlik op die gevolge van ondertrouery en die vrouename het seksuele konnotasies.
17. ↑ 802 Die Middelnederlandse abscale is heel waarskynlik ’n verskrywing vir “Absdale”, ’n dorp by Hulst in Seeus-Vlaandere.
18. ↑ 803 Ográág-ogerne (“o graag!”).
19. ↑ 804 In ooreenstemming met die seksuele konnotasies in “madame Ográág” se naam, kan lanternen vertaal word as “kerse” wat dan “orentgebring” word deur die dame.
20. ↑ 835 volledige kwytskelding en aflaat: Vgl.die Inleiding oor die bespotting van die aflaatstelsel; ook r. 1273 waar madame Joulok soortgelyke woorde uiter en r. 2909 waar Reinaard Hersind (Ystergryns se vrou) belowe dat sy in elke belangrike aflaat sal deel.
Share
Print PDF
KHULILE NXUMALO
OSWALD KUCHERERA
© 2024
Archive About Contact Centre for Critical and Creative Thought